Մանրամասն որոնում (արխիվ)
05.11.2024
 
Գազայի հատվածում և Լիբանանում հրադադարի մասին Իսրայելի համաձայնությունը կարող է ազդել հոկտեմբերի 26-ի հարձակումից հետո հրեական պետությանը հակահարված տալու Իրանի որոշման վրա՝ հայտարարել է ԻԻՀ նախագահ Մասուդ Փեզեշքիանը։ «Նրանք լավ գիտեն, որ եթե որևէ սխալ թույլ տան Իրանի Իսլամական Հանրապետության դեմ, կստանան ջախջախիչ պատասխան»,- ասել է նա:               
 
Նորություններ » Թե ինչ­պես ես անզ­գու­շա­բար կոր­ծա­նե­ցի ԽՍՀՄ-ը

Թե ինչ­պես ես անզ­գու­շա­բար կոր­ծա­նե­ցի ԽՍՀՄ-ը

Թե ինչ­պես ես անզ­գու­շա­բար կոր­ծա­նե­ցի ԽՍՀՄ-ը
10.01.2020 | 00:50
Ե­թե քն­նարկ­ման ա­ռար­կա դարձ­նենք հայ­կա­կան ար­տադ­րու­թյան տրան­զիս­տոր­նե­րում մո­լիբ­դե­նի բա­ցա­կա­յու­թյան խն­դի­րը, ա­պա կա­րող ենք այս­պի­սի պա­տաս­խա­նա­տու եզ­րա­հանգ­ման գալ. աշ­խար­հում հզո­րա­գույ­նը հա­մար­վող խոր­հր­դա­յին կայս­րու­թյու­նը ձեռ­քից բաց էր թո­ղել զար­գա­նա­լու, մյուս եր­կր­նե­րի կող­քին հա­մա­քայլ ա­ռաջ շարժ­վե­լու իր նյու­թա­կան հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րը, նրա գո­յու­թյու­նը մա­զից էր կախ­ված, ե­թե հաշ­վի առ­նենք, որ ռազ­մա­կան տեխ­նի­կա­յի հա­մար կարևոր է­լե­մենտ­ներ ստեղ­ծե­լու խն­դի­րը մնա­ցել էր կի­սագ­րա­գետ ու գոր­ծից ան­տե­ղյակ մարդ­կանց հույ­սին: Տվյալ դեպ­քում նա­խագ­ծող­նե­րի մաս­նա­գի­տա­կան մա­կար­դա­կը բա­վա­րար չէր ե­ղել, որ­պես­զի հաշ­վի առն­վեր մո­լիբ­դեն-պղնձ զույ­գի մե­խա­նի­կա­կան ան­հա­մա­տե­ղե­լիու­թյան, մո­լիբ­դեն-սի­լի­ցիում ջեր­մա­յին բա­ցա­ռիկ հա­մա­տե­ղե­լիու­թյան և սի­լի­ցիում-պղինձ ջեր­մա­յին բա­ցար­ձակ ան­հա­մա­տե­ղե­լիու­թյան ի­րո­ղու­թյու­նը: Ի՞նչն էր պատ­ճա­ռը, որ մո­լիբ­դե­նա­յին ան­ցու­մա­յին է­լե­մենտ­նե­րը դուրս էին մնա­ցել Երևա­նի «Տրան­զիս­տոր» ԳԱՄ-ի մաս­նա­գետ­նե­րի ու ղե­կա­վար­նե­րի հաշ­վարկ­նե­րից, դա ար­վել էր պա­տա­հա­բա՞ր, ան­գի­տակ­ցա­բա՞ր, թե՞ երկ­րի անվ­տան­գու­թյա­նը վնաս հասց­նե­լու մի­տու­մով կամ հա­տուկ հանձ­նա­ռու­թյամբ: Այս­տեղ կա­րող ենք մի շարք պատ­ճառ­ներ դի­տար­կել: Նախ, մաս­նա­գետ­նե­րը կա­րող էին խու­սա­փել մո­լիբ­դե­նի կի­րա­ռու­մից՝ ել­նե­լով այդ մե­տա­ղի մշակ­ման տեխ­նո­լո­գիա­կան բար­դու­թյուն­նե­րից, մո­լիբ­դե­նի տա­փօ­ղա­կի (шайба) պատ­րաս­տու­մը հա­տուկ տեխ­նո­լո­գիա­նե­րի կի­րա­ռու­թյուն է պա­հան­ջում, ո­րը ԽՍՀՄ-ում հիմ­նո­վին մշակ­ված էր է­լեկտ­րո­նա­յին ար­դյու­նա­բե­րու­թյան ձեռ­նար­կու­թյուն­նե­րում՝ փոքր հզո­րու­թյամբ (մինչև 10-ամ­պե­րա­նոց) տրան­զիս­տոր­նե­րի հա­մար, ա­վե­լի հզոր տրան­զիս­տոր­նե­րի ար­տադ­րու­թյան գոր­ծը տր­ված էր ԽՍՀՄ է­լեկտ­րա­տեխ­նի­կա­կան ար­դյու­նա­բե­րու­թյան նա­խա­րա­րու­թյան տնօ­րի­նու­թյա­նը, որն այդ հար­ցում պրո­ֆի­լա­յին չէր հա­մար­վում:
Մեծ հզո­րու­թյամբ տրան­զիս­տոր­նե­րի նա­խագծ­ման ժա­մա­նակ պետք էր ճշգ­րիտ հաշ­վարկ­ներ կա­տա­րել, ո­րոնց հա­մար հա­տուկ գի­տե­լիք­ներ ու ման­րակր­կիտ փորձ­նա­կան հե­տա­զո­տու­թյուն­ներ էին պա­հանջ­վում, ին­չը նա­խագ­ծող­նե­րի մտ­քով, հա­վա­նա­բար, չէր ան­ցել, պետք էր մտա­ծել նաև դրանց պատ­րաստ­ման հա­տուկ տեխ­նո­լո­գիա­ներ ստեղ­ծե­լու և մաս­սա­յա­կան ար­տադ­րու­թյու­նը կազ­մա­կեր­պե­լու մա­սին: Սրանք, բնա­կա­նա­բար, ա­վե­լի դժ­վա­րին ու գլ­խա­ցա­վանք խն­դիր­ներ էին՝ բուն տրան­զիս­տոր­նե­րի ար­տադ­րու­թյու­նից ա­ռա­վել:
1970-80-ա­կան­նե­րին ԽՍՀՄ-ում հաս­տա­վել էր նա­խա­րա­րու­թյուն­նե­րի միջև պար­տա­կա­նու­թյուն­նե­րի այդ­պի­սի ար­հես­տա­կան ու ան­հե­թեթ բա­ժա­նում, ո­րը հնա­րա­վոր էր բա­ցատ­րել միայն՝ ել­նե­լով կո­մու­նիս­տա­կան գա­ղա­փա­րա­խո­սու­թյա­նը հա­տուկ դոգ­մա­նե­րից ու կու­սակ­ցու­թյան ղե­կա­վար դե­րի բա­ցար­ձակ ֆե­տի­շա­ցու­մով: Բրեժնևի ժա­մա­նակ այդ բա­ցա­ռիկ դե­րը տա­րած­ված էր նաև է­լեկտ­րո­նա­յին ար­դյու­նա­բե­րու­թյան ու ար­դյու­նա­բե­րու­թյան մյուս կարևոր ո­լորտ­նե­րի վրա, ԽՄԿԿ-ին էր պատ­կա­նում նոր տեխ­նո­լո­գիա­նե­րի ներ­դր­ման, ռազ­մա­կան ար­դյու­նա­բե­րու­թյան հա­մար է­լե­մեն­տա­յին բա­զա­յի ստեղծ­ման խիստ մաս­նա­գի­տա­կան գոր­ծա­ռույթ­նե­րի ի­րա­կա­նաց­ման ա­ռա­քե­լու­թյու­նը: Որ­պես կա­նոն, դրանք ար­վում էին ձեռ­նար­կու­թյուն­նե­րի կուս­կոմ­նե­րի մի­ջո­ցով, ո­րոնց և, ցան­կա­ցած ի­րա­վի­ճա­կում, պատ­կա­նում էր վեր­ջին ու վճ­ռա­կան խոս­քի ի­րա­վուն­քը: Գիտ­նա­կան­նե­րը, գյու­տա­րար­նե­րը, պրո­ֆե­սիո­նալ մաս­նա­գետ­նե­րը սո­վո­րա­բար հե­ռու էին պահ­վում ար­տադ­րու­թյան կազ­մա­կերպ­չա­կան ու կա­ռա­վար­չա­կան գոր­ծե­րից, ի­րենց տեխ­նի­կա­տեխ­նո­լո­գիա­կան ո­րո­շում­նե­րին ո­րո­շա­կի գի­տա­կա­նաձև տա­լու հա­մար հեշ­տաց­վել էր գի­տա­կան կո­չում­ներ շնոր­հե­լու գոր­ծը՝ կու­սակ­ցա­կան ու ղե­կա­վար այ­րե­րի հա­մար, սրա մա­սին կխո­սենք հե­տա­գա­յում:
Ա­վե­լի հզոր տրան­զիս­տոր­նե­րը, բնա­կա­նա­բար, պետք է ու­նե­նա­յին սի­լի­ցիու­մա­յին բյու­րեղ­նե­րի ա­վե­լի մեծ չա­փեր և մո­լիբ­դե­նից պատ­րաստ­ված ջեր­մա­յին կոմ­պեն­սա­տոր­ներ՝ ո­րո­շա­կի երկ­րա­չա­փա­կան ձևի, հաս­տու­թյան ու մա­կե­րե­սի: Երևա­նի «Տրան­զիս­տոր» ԳԱՄ-ի սի­րո­ղա­կան մա­կար­դա­կի ղե­կա­վար­նե­րը նպա­տա­կա­հար­մար չէին գտել մո­լիբ­դե­նա­յին տա­փօ­ղակ­նե­րի կի­րա­ռու­մը: Այդ­պի­սի երևույթ­նե­րը ԽՍՀՄ-ում սո­վո­րա­կան էին դար­ձել, հան­դի­պում էին ա­մե­նուր, սխալ­նե­րի դեպ­քում տն­տե­սա­կան ղե­կա­վար­նե­րը չէին պատ­ժվում, ինչ­պես դրանք տե­ղի էին ու­նե­նում Ստա­լի­նի օ­րոք: «Տրան­զիս­տոր» ԳԱՄ-ի ղե­կա­վար­նե­րը, ի­րենց թույլ տված կո­պիտ կամ հա­տուկ դի­տա­վո­րու­թյամբ կա­տա­րած սխալ­նե­րի հա­մար, ան­խու­սա­փե­լիո­րեն կկանգ­նեին ռազ­մա­կան տրի­բու­նա­լի ա­ռաջ ու կգն­դա­կա­հար­վեին, իսկ ըն­տա­նիք­նե­րը կաք­սոր­վեին Սի­բիր: Ստա­լի­նի ու Բե­րիա­յի ժա­մա­նակ պե­տա­կան պա­տաս­խա­նա­տու աշ­խա­տանք­ներ կա­տա­րող­նե­րի հա­մար եր­կու հնա­րա­վո­րու­թյուն կար. աշ­խա­տել խղ­ճի թե­լադ­րան­քով կամ վա­խի զգա­ցու­մով: Բրեժնևի տա­րի­նե­րին ԽՍՀՄ-ում ոչ մե­կը կար և ոչ էլ մյու­սը: Ան­պա­տաս­խա­նատ­վու­թյու­նը և ան­պատ­ժե­լիու­թյու­նը դր­վել էին բրեժնևյան ար­տադ­րա­կան հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րի հիմ­քում, ո­րոնց ան­մի­ջա­կան ազ­դե­ցու­թյան տակ, ար­դյու­նա­բե­րու­թյան փո­խա­րեն, կա­րող էին զար­գա­նալ միայն կո­ռուպ­ցիան ու կա­շա­ռա­կե­րու­թյու­նը, ո­րոնք, մեծ թափ հա­վա­քե­լով, ախ­տա­հա­րել էին խոր­հր­դա­յին կյան­քի բո­լոր բնա­գա­վառ­նե­րը, թա­փան­ցել էին գի­տու­թյան ու տեխ­նի­կա­յի այն­պի­սի կարևոր ո­լորտ­նե­րը, ինչ­պի­սիք էին է­լեկտ­րո­նա­յին ար­դյու­նա­բե­րու­թյու­նը, ռազ­մա­կան ար­դյու­նա­բե­րու­թյան մյուս ո­լորտ­ներն ու բա­նա­կը: Ա­մեն ինչ ար­վում էր վա­տա­գույն տար­բե­րակ­նե­րով:
Տրան­զիս­տոր­նե­րի պա­րա­գա­յում միայն մո­լիբ­դե­նա­յին տա­փօ­ղակ­նե­րի հար­ցը չէր, այս­տեղ այլ, ա­ռա­վել վտան­գա­վոր բաց­թո­ղում­ներ կա­յին: Մաս­նա­վո­րա­պես, ռազ­մա­կան նշա­նա­կու­թյուն ու­նե­ցող բո­լոր տի­պի է­լեկ­հտ­րո­նա­յին սար­քե­րը պար­տա­դիր պետք է անց­նեին փոր­ձար­կում­նե­րի հաս­տատ­ված ցիկ­լը՝ հա­մա­ձայն գոր­ծող ռազ­մա­կան ստան­դարտ­նե­րի (120 կե­տից բաղ­կա­ցած), 80-ա­կան թվա­կան­նե­րին այդ պա­հանջ­նե­րը ա­վե­լի խս­տաց­վե­ցին, երբ զին­վո­րա­կան­նե­րի կող­մից պա­հանջ դր­վեց, որ բո­լոր նոր և մո­դեռ­նի­զաց­վող է­լեկտ­րո­նա­յին սար­քե­րը պար­տա­դիր կար­գով պետք է անց­նեին, այս­պես կոչ­ված, տի­պա­յին փոր­ձար­կում­նե­րի ցիկ­լը: Օ­րի­նակ, ե­թե ինչ-ինչ պատ­ճառ­նե­րով փոխ­վել էր կի­սա­հա­ղորդ­չա­յին սար­քի կոր­պու­սի ներ­կի գույ­նը կամ ո­րոշ­վել սար­քե­րի կոր­պուս­նե­րը ներ­կել այլ ե­րանգ­նե­րով, ա­պա դրանք պետք է անց­նեին փոր­ձար­կում­նե­րի ողջ ցիկ­լը՝ սկզ­բից մինչև վերջ: Նման փոր­ձար­կում­ներ անց­կաց­նե­լու հա­մար 8 տա­րի էր պա­հանջ­վում, ե­թե հաշ­վի առ­նենք նաև պա­հես­տում պահ­վե­լու տա­րի­նե­րը: Աշ­խար­հում ա­րագ տեմ­պե­րով զար­գա­ցող է­լեկտ­րո­նա­յին ար­դյու­նա­բե­րու­թյան պայ­ման­նե­րում սրանք ա­վե­լորդ կոն­սեր­վա­տիզմ ու բա­ցա­ռիկ բյու­րոկ­րա­տա­կան մի­ջամ­տու­թյուն­ներ էին, ո­րոնք գա­լիս էին ռազ­մա­կան է­լեկտ­րո­նի­կա­յի ցածր հու­սա­լիու­թյու­նից հոգ­նած ու տա­ռա­պած զին­վո­րա­կա­նու­թյու­նից՝ ի­րենց կրեմ­լյան ղե­կա­վա­րու­թյան ճնշ­մա­նը ինչ-որ ձևով դի­մա­կա­յե­լու հա­մար: Չեմ բա­ցա­ռում, որ մո­լիբ­դե­նի տա­փօ­ղակ­նե­րից հրա­ժար­վե­լը պատ­շաճ ձևով գնա­հատ­ված կլի­ներ ՍՄԿԿ-ի կող­մից՝ այն ըն­դուն­վե­լով որ­պես թան­կար­ժեք նյու­թի խնա­յո­ղու­թյուն և բրեժնևյան «экано­ми­ка долж­на быть экономной» հայտ­նի կար­գա­խո­սի ճշ­մար­տու­թյան հեր­թա­կան վա­վե­րա­ցում: Ա­վե­լի հակ­ված եմ այն մտ­քին, որ տեխ­նո­լո­գիա­կան մո­լիբ­դե­նը ստաց­վել ու վա­ճառ­քի էր հան­վել՝ որ­պես ֆոն­դե­րով ձեռք բեր­վող և մի­ջազ­գա­յին «սև» շու­կա­յում մեծ պա­հան­ջարկ ու­նե­ցող ստ­րա­տե­գիա­կան նյութ, ո­րը շա­հա­վետ ձևով կա­րող էր վա­ճառ­վել ար­տա­սահ­մա­նյան գնորդ­նե­րին: Երկ­րորդ, կոն­ստ­րուկ­տիվ ու տեխ­նո­լո­գիա­կան սխալ­ներ ու­նե­ցող տրան­զիս­տոր­նե­րը եր­բեք չէին կա­րող քն­նու­թյուն բռ­նել ու հա­ջո­ղու­թյամբ անց­նել գոր­ծա­րա­նա­յին փոր­ձար­կում­նե­րի պար­տա­դիր ցիկ­լը: Ա­նո­րակ ար­տադ­րան­քի ա­ռա­քու­մը նշա­նա­կում էր, որ Երևա­նի «Տրան­զիս­տոր» ԳԱՄ-ում տրան­զիս­տոր­նե­րի փոր­ձար­կում­նե­րը ուղ­ղա­կիո­րեն չէին անց­կաց­վել կամ փոր­ձար­կում­նե­րի բա­ցա­սա­կան ար­դյունք­նե­րը մի­տում­նա­վոր թաքց­վել էին՝ հան­ցա­վոր հա­մա­ձայ­նու­թյան գա­լով «военпред»-նե­րի հետ, ին­չը չէր կա­րող տե­ղի ու­նե­նալ ա­ռանց զին­վո­րա­կան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի հետ «ա­րիշ-վե­րիշ­նե­րի» ու խո­շոր կա­շառք­նե­րի: Ինչևի­ցե, Երևա­նի ար­տադ­րու­թյան խո­տան տրան­զիս­տոր­նե­րի դիագ­նոս­տի­կան ցույց տվեց, որ նման դեպ­քե­րում նախ­կի­նի նման նե­րել ու հան­դուր­ժել չի կա­րե­լի: Սո­վո­րա­բար, դիագ­նոս­տի­կա­կան հե­տա­զո­տու­թյուն­նե­րի ար­դյունք­նե­րը ներ­կա­յաց­նում էինք ար­տադ­րող գոր­ծա­րան­նե­րին՝ կից տա­լով ար­տադ­րու­թյան մեջ թե­րու­թյուն­նե­րը վե­րաց­նե­լուն ուղղ­ված մաս­նա­գի­տա­կան օգ­տա­կար ու ուղ­ղոր­դող խոր­հուրդ­ներ, թե` այս­տեղ ոս­կին է բա­ցա­կա­յում, ոս­կին գո­ղա­նալ չի կա­րե­լի, այն­տեղ մո­լիբ­դե­նը չկա, պետք է լի­ներ և այլն, և այլն: Ա­մեն տա­րի Ար­տա­շա­տում անց էինք կաց­նում միու­թե­նա­կան սիմ­պո­զիում­ներ, որ­տեղ քն­նարկ­վում էին ռա­դիո­բա­ղադ­րիչ­նե­րի հու­սա­լիու­թյան բարձ­րաց­ման ձևերն ու մե­թոդ­նե­րը, տե­ղի էր ու­նե­նում փոր­ձի փո­խա­նա­կում, մշակ­վում էին հա­մա­տեղ աշ­խա­տանք­ներ կա­տա­րե­լու պլան­ներ: Երևա­նի «Տրան­զիս­տոր» ԳԱՄ-ի դեպքն այն­քան ար­տա­ռոց էր, որ ստիպ­ված էինք փո­խել մեր մո­տե­ցում­նե­րը, տվյալ պա­րա­գա­յում տեխ­նի­կա­կան խն­դիր­ներ չկա­յին, այս­տեղ մարդ­կա­յին գոր­ծոնն էր աշ­խա­տում՝ հան­ցա­գոր­ծու­թյան կամ պե­տա­կան դա­վա­ճա­նու­թյան հատ­կա­նիշ­նե­րով, մեր խոր­հուրդ­ներն այս­տեղ բո­լո­րո­վին պետք չէին, բա­վա­կան էր լա­վա­տե­սու­թյուն ցու­ցա­բե­րել ու վար­դա­գույն ակ­նոց­նե­րով նա­յել ի­րա­կա­նու­թյա­նը, պետք է հան­ցա­գոր­ծու­թյան դեմն առ­նել, մաս­նա­վո­րա­պես, դի­մե­լով բա­նա­կի ներ­կա­յա­ցուց­չու­թյան օգ­նու­թյա­նը:
Միան­գա­մայն ակն­հայտ էր, որ այս­պի­սի մի­տում­նա­վոր կամ չգի­տակց­ված «սխալ­նե­րի» պատ­ճա­ռով է­լեկտ­րո­նա­յին սար­քե­րի հու­սա­լիու­թյու­նը մի օր հաս­նե­լու է զրո­յա­կան մա­կար­դա­կի, որ դրանց հի­ման վրա ստեղծ­ված սար­քե­րը, այդ թվում ժա­մա­նա­կա­կից զի­նա­տե­սակ­նե­րը, չէին կա­րո­ղա­նա­լու կա­տա­րել ի­րենց աշ­խա­տան­քա­յին ֆունկ­ցիա­նե­րը, եր­կի­րը կքայ­քայ­վի ու պար­զա­պես կքանդ­վի, ո­րով­հետև ժա­մա­նա­կա­կից աշ­խար­հում գեր­տե­րու­թյուն­նե­րը, ա­ռանց հու­սա­լի է­լեկտ­րո­նի­կա­յի, գո­յատևել չեն կա­րող: Ինձ մոտ ռազ­մա­կան տեխ­նի­կա­յում օգ­տա­գործ­վող ռա­դիոբաղադրիչ­նե­րի հու­սա­լիու­թյան վե­րա­բե­րյալ այն­պի­սի ին­ֆոր­մա­ցիա էր կու­տակ­վել, որն ան­գամ Գոր­բա­չո­վը չէր կա­րող ու­նե­նալ, մա­թե­մա­տի­կա­կան բա­նաձևե­րով հաշ­վար­կել ու հաս­տա­տել էի խոր­հր­դա­յին ռազ­մա­կան տեխ­նի­կա­յի, այդ թվում հր­թիռ­նե­րի, ար­բա­նյակ­նե­րի, ղե­կա­վա­րող սար­քե­րի և այլ­նի հնա­րա­վոր ա­ղե­տա­լի վի­ճակն ու աշ­խա­տե­լու ան­կա­րո­ղու­թյու­նը: Գոր­բա­չո­վի շր­ջա­պա­տը, չու­նե­նա­լով իմ ու­նե­ցած հա­վաս­տի տեխ­նի­կա­կան տվյալ­նե­րը, կա­րող էր միայն տե­ղե­կաց­վել կարևոր օ­բեկտ­նե­րում տե­ղի ու­նե­ցած հեր­թա­կան «ՉՊ»-նե­րի մա­սին, բայց չհաս­կա­նալ դրանց ա­ռա­ջաց­ման բուն պատ­ճառ­նե­րը, ին­չը կա­րող էր ԽՍՀՄ ղե­կա­վար­նե­րի մեջ խու­ճա­պի զգացում ա­ռա­ջաց­նել:
Հի­շենք Գոր­բա­չո­վի հետևյալ խոս­քե­րը. «Ա­մե­րի­կյան թևա­վոր հր­թիռ­նե­րից պաշտ­պան­վե­լու մի­ջոց­ներ մենք չու­նենք»: Տե­սա­կա­նո­րեն դրա պատ­ճա­ռը մեկն էր` խոր­հր­դա­յին երկ­րի ղե­կին կանգ­նած չի­նով­նի­կու­թյան մեջ մե­ռել էր պե­տու­թյան հան­դեպ պա­տաս­խա­նատ­վու­թյան զգա­ցու­մը, փո­խա­րե­նը ա­ռա­ջին պլան էին մղ­վել այն­պի­սի բա­ցա­սա­կան երևույթ­նե­րը, ո­րոնք ան­մի­ջա­կա­նո­րեն կապ­ված էին մարդ­կանց ա­գա­հու­թյան, ան­կշ­տու­թյան, ան­հա­գու­թյան, իշ­խա­նու­թյան ծա­րա­վի և նա­խան­ձի հետ: Նման պայ­ման­նե­րը պրո­ֆե­սիո­նալ մաս­նա­գետ­նե­րի, գիտ­նա­կան­նե­րի, ին­ժե­ներ­նե­րի կամ ո­րա­կյալ բան­վոր­նե­րի հա­մար չէին, նրան­ցից ԽՍՀՄ զար­գաց­ման հա­մար ինչ-ինչ հու­սադ­րող ար­դյունք­ներ սպա­սե­լը ուղ­ղա­կի մո­լո­րու­թյուն կլի­ներ, եր­կի­րը պետք է կոր­ծան­վեր: Ա­վե­լին, նման ան­հու­սա­լի ռազ­մա­կան տեխ­նի­կա ու­նե­ցող եր­կի­րը կա­րող էր ներ­քաշ­վել ա­տո­մա­յին պա­տե­րազ­մի մեջ ու, հա­մա­ձայն Վիկ­տոր Համ­բար­ձու­մյա­նի մա­թե­մա­տի­կա­կան հաշ­վարկ­նե­րի, եր­կի­րը դուրս բե­րել իր ու­ղե­ծ­րից՝ մո­տեց­նե­լով կամ հե­ռու տա­նե­լով Արևից, ո­րը կլի­ներ հա­մայն մարդ­կու­թյան վեր­ջը:
Ա­տո­մա­յին պա­տե­րազ­մի թե­մա­նե­րով ես իմ սե­փա­կան հաշ­վարկ­ներն էի ա­րել՝ ել­նե­լով խոր­հր­դա­յին է­լեկտ­րո­նա­յին սար­քե­րի օ­րե­ցօր նվա­զող հու­սա­լիու­թյան փաս­տից. հնա­րա­վոր ա­տո­մա­յին պա­տե­րազ­մի դեպ­քում խոր­հր­դա­յին ա­տո­մա­յին ռում­բե­րի կե­սը պայ­թե­լու էր տե­ղում՝ ար­ձակ­ման պա­հին: Վեր­ջին տվյալ­նե­րով` աշ­խար­հում կան մա­հա­ցու զեն­քի հետևյալ խմ­բա­քա­նակ­նե­րը՝ ըստ եր­կր­նե­րի. Ռու­սաս­տան-8500, ԱՄՆ-7700, Ֆրան­սիա-300, Չի­նաս­տան-250, Անգ­լիա-225, Հնդ­կաս­տան-110, Պա­կիս­տան-120, Իս­րա­յել-80, Հյու­սի­սա­յին Կո­րեա-10: Այս թվա­քա­նա­կը պա­հելն ա­նի­մաստ է, ե­թե հաշ­վի առ­նենք, որ Եր­կիր մո­լո­րա­կի կոր­ծան­ման հա­մար բա­վա­րար կլի­նի ա­տո­մա­յին 50 մար­տագլ­խի­կի պայ­թյու­նը՝ ան­կախ պայ­թեց­ման աշ­խար­հագ­րու­թյու­նից: Այս թե­մա­յով 2019 թվին ու­շագ­րավ տե­ղե­կու­թյուն­ներ տվեց «Բու­լա­վա» հր­թի­ռա­յին կոմպ­լեք­սի գլ­խա­վոր կոն­ստ­րուկ­տոր, ա­կա­դե­մի­կոս Յու­րի Սո­լո­մո­նո­վը՝ հե­ռուս­տա­տե­սա­յին մի քն­նարկ­ման ժա­մա­նակ: Պարզ­վում է` եր­րորդ հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մը կա­րող էր սկս­վել ԽՍՀՄ-ից, ե­թե տիե­զե­րա­կան զոր­քե­րի հեր­թա­պահ գն­դա­պե­տը, ա­տո­մա­յին ռում­բը գոր­ծի դնե­լու հրա­մա­նը ստա­նա­լուց հե­տո, սեղ­մեր հր­թի­ռի ար­ձակ­ման կո­ճա­կը՝ հա­մա­ձայն գոր­ծող հրա­հան­գի: Գն­դա­պե­տը ինք­նա­կամ հե­տաձ­գել էր հրա­մա­նի կա­տա­րու­մը՝ մինչ ին­ֆոր­մա­ցիա­յի կրկ­նա­կի հաս­տա­տու­մը, ո­րը, ինչ­պես պարզ­վել էր հե­տա­գա­յում, ա­ռա­ջա­ցել էր հա­մա­կարգ­չա­յին սխա­լի պատ­ճա­ռով: Ե­թե հեր­թա­պա­հող գն­դա­պե­տը ան­մի­ջա­պես կա­տա­րեր ստաց­ված հրա­մա­նը՝ հա­մա­ձայն զին­վո­րա­կան կա­նո­նադ­րու­թյան, ա­պա ա­տո­մա­յին պա­տե­րազ­մը կլի­ներ ի­րո­ղու­թյուն՝ իր ա­ղե­տա­լի հետևանք­նե­րիով: Նման ի­րադ­րու­թյունն ինձ ա­նակն­կա­լի չբե­րեց, դա սպա­սե­լի էր և, ա­վե­լին, ան­խու­սա­փե­լի էր թվում՝ հաշ­վի առ­նե­լով խոր­հր­դա­յին ռազ­մա­կան տեխ­նի­կա­յի մեջ օգ­տա­գործ­վող է­լեկտ­րո­նա­յին սար­քա­վո­րում­նե­րի հու­սա­լիու­թյան ցածր մա­կար­դա­կը:
Հի­մա ա­տո­մա­յին զեն­քի խն­դիր­նե­րը պետք է, որ ա­վե­լի օր­հա­սա­կան դար­ձած լի­նեն՝ հաշ­վի առ­նե­լով, որ ռու­սա­կան բա­նա­կում պետք է նոր խն­դիր­ներ ա­ռա­ջա­նան կապ­ված է­լեկտ­րո­նա­յին պա­հես­տա­մա­սե­րի մա­տա­կա­րար­ման դժ­վա­րու­թյուն­նե­րի հետ նախ­կին է­լեկտ­րո­նա­յին գոր­ծա­րան­նե­րի չաշ­խա­տե­լու պատ­ճա­ռով: Մեր երկ­րի ա­ղե­տա­լի վի­ճա­կը հայտ­նի էր խոր­հր­դա­յին ղե­կա­վա­րու­թյա­նը, բայց նրանք չգի­տեին այդ ա­ղե­տա­լի վի­ճա­կի ստեղծ­ման բուն պատ­ճառ­նե­րը: Ա­վե­լին, նրանք չգի­տեին ա­մե­նա­կարևո­րը՝ ինչ­պե՞ս շտ­կել դրու­թյու­նը:
Ես գի­տեի, թե ինչ­պես է պետք շտ­կել դրու­թյու­նը. ուղ­ղա­կի պետք էր աշ­խա­տան­քա­յին օ­րի­նակ վերց­նել մեր «Է­լեկտ­րոնս­տան­դարտ» ԳՀԻ-ի կո­լեկ­տի­վից, ապ­րել ու աշ­խա­տել՝ գի­տակ­ցե­լով պե­տու­թյան շա­հը, գնա­հա­տել պե­տու­թյան բար­գա­վաճ­ման կարևո­րու­թյու­նը, ա­ռա­ջին հեր­թին: Իմ համ­բե­րու­թյան բա­ժակն էլ այս­տեղ լց­վեց, պետք է հրա­ժար­վել հայ­կա­կան է­լեկտ­րո­նա­յին հիմ­նարկ­նե­րի նկատ­մամբ ու­նե­ցածս պրո­տեկ­ցիո­նիս­տա­կան կողմ­նո­րո­շու­մից ու պայ­քա­րել ար­դյու­նա­բե­րու­թյան մեջ տեղ գտած հան­ցա­գործ խմ­բե­րի դեմ: Պաշտ­պա­նու­թյան նա­խա­րա­րու­թյան տա­րած­քա­յին ին­ժե­ներ, գն­դա­պետ Ի­նո­զեմցևին (նա Ստավ­րո­պո­լի ու Կրաս­նո­դա­րի երկ­րա­մա­սե­րի, Հյու­սի­սա­յին Կով­կա­սի ու Ան­դր­կով­կա­սի հան­րա­պե­տու­թյուն­նե­րի ռազ­մա­կան գոր­ծա­րան­նե­րում բա­նա­կի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի ղե­կա­վարն էր, ում նս­տա­վայ­րը Ա­բո­վյա­նի «Սի­րիուս» գոր­ծա­րանն էր) ու «Տրան­զիս­տոր» ԳԱՄ-ի «военпред», փոխ­գն­դա­պետ Սու­խո­րու­կո­վին դի­մե­ցի հետևյալ պաշ­տո­նա­կան գրու­թյամբ՝ կցե­լով մեր փոր­ձա­գի­տա­կան եզ­րա­կա­ցու­թյու­նը. «Փոր­ձարկ­ման են­թարկ­ված տրան­զիս­տոր­նե­րի սի­լի­ցիու­մա­յին բյու­րեղ­նե­րը փշր­ված են, այդ սար­քե­րը չեն կա­րող օգ­տա­գործ­վել ռազ­մա­կան տեխ­նի­կա­յում՝ կոն­ստ­րուկ­տիվ ու տեխ­նո­լո­գիա­կան սխալ­նե­րի պատ­ճա­ռով, ա­ռաք­ված ու գոր­ծա­ծու­թյան մեջ դր­ված բո­լոր տրան­զիս­տոր­նե­րը պետք է հետ բեր­վեն ար­տադ­րող գոր­ծա­րան, տրան­զիս­տոր­նե­րի հե­տա­գա ար­տադ­րու­թյու­նը պետք է կա­սեց­վի»:
Ինձ հա­մար, մինչ օրս, այդ­պես էլ ան­հայտ մնաց, թե իմ նա­մակն ի՞նչ ազ­դե­ցու­թյուն թո­ղեց ռազ­մա­կան տեխ­նի­կա­յի ո­րա­կի ու հու­սա­լիու­թյան հա­մար պա­տաս­խա­նա­տու զին­վո­րա­կան­նե­րի ու «Տրան­զիս­տոր» ԳԱՄ-ի ղե­կա­վա­րու­թյան վրա: Կար­ծում եմ` ոչ մի ազ­դե­ցու­թյուն էլ չթո­ղեց, են­թադ­րում եմ, որ ռուս փոխ­գն­դա­պետ Սու­խո­րու­կովն ու ռուս գն­դա­պետ Ի­նո­զեմցևը միաս­նա­բար կոծ­կե­ցին ակն­հայտ փաս­տե­րը՝ խու­սա­փե­լով ծա­ռա­յո­ղա­կան պար­տա­կա­նու­թյուն­նե­րը չկա­տա­րե­լու հա­մար ռազ­մա­կան տրի­բու­նա­լի ա­ռաջ կանգ­նե­լու ռեալ վտան­գից, Ա­րամ Վար­դա­նյանն ու Գա­գիկ Մա­կա­րյա­նը շա­րու­նա­կե­ցին ի­րենց կա­րիե­րիան՝ գոր­ծա­րա­նում, հե­տա­գա­յում ՀՀ ԱԳՄ-ում, Աստ­ված ի­րենց հետ, նրանք ևս ի­րենց կարևոր ներդ­րումն ու­նե­ցան ԽՍՀՄ փլուզ­ման գոր­ծում՝ խո­տան տրան­զիս­տոր­ներ մա­տա­կա­րա­րե­լով ՆԱ­ՏՕ-ի եր­կր­նե­րում ահ ու սար­սափ տա­րա­ծող խոր­հր­դա­յին Տ-72 տան­կե­րի հա­մար:
Այդ տա­րի­նե­րին էր, որ կյան­քում շատ բան տե­սած ա­մե­րի­կա­ցի լր­տեսն այս­պի­սի հա­ղոր­դագ­րու­թյուն էր տվել ի­րենց «Կենտ­րո­նին». «Ե­րեկ, Բեռ­լի­նին­շտ­րաս­սե­ում ռու­սա­կան տան­կը մեծ ա­րա­գու­թյամբ ան­ցավ ու հետ թո­ղեց իմ մե­քե­նան, մտա­ծեք դրա մա­սին»: Ե­թե մի օր հան­դի­պեի ռու­սա­կան տան­կե­րի ա­րա­գու­թյու­նից վա­խե­ցած ա­մե­րի­կա­ցի լր­տե­սին, ա­պա, ա­ռա­ջին հեր­թին, կհու­շեի, որ դրան­ցից այդ­քան էլ վա­խե­նալ պետք չէր, դրանք չաշ­խա­տող տան­կերն են, ո­րով­հետև դրանց մեջ օգ­տա­գործ­վել են հայ­կա­կան ար­տադ­րու­թյան ա­նո­րակ տրան­զիս­տոր­նե­րը: Իսկ ի՞նչ ե­ղավ գն­դա­պետ Ի­նո­զեմցևը, ով «ա­նու­շադ­րու­թյան» մատ­նեց իմ տեխ­նի­կա­կան եզ­րա­կա­ցու­թյու­նը, ԽՍՀՄ «военпред»-ի տան­կա­յին գոր­ծա­րան­նե­րից հետ չկան­չեց «Տրան­զիս­տոր» ԳԱՄ-ի խո­տան ար­տադ­րան­քի ողջ խմ­բա­քա­նա­կը, օ­րեն­քի պա­հանջ­նե­րին հա­մա­պա­տաս­խան ար­գե­լանք չդ­րեց տրան­զիս­տոր­նե­րի ար­տադ­րու­թյան վրա, քրեա­կան գործ չհա­րու­ցեց խո­տան ար­տադ­րան­քի ա­ռի­թով՝ ու­նե­նա­լով նման գոր­ծո­ղու­թյուն­ներ կա­տա­րե­լու բա­ցա­ռիկ ի­րա­վա­սու­թյուն­նե­րը՝ ի պաշ­տո­նե, և ըստ զին­վո­րա­կան կա­նո­նադ­րու­թյան: 1993 թվա­կա­նին Ի­նո­զեմցևին պա­տա­հա­բար հան­դի­պե­ցի Ստավ­րո­պո­լում, Է­սեն­տու­կի ա­ռող­ջա­րա­նա­յին քա­ղա­քում տուն էր գնել։
-Այս­տեղ հան­գիստ է, բնու­թյունն էլ մեղմ է,- բա­ցատ­րեց նա:
Ի­հար­կե բնու­թյու­նը մեղմ կլի­նի խոր­հր­դա­յին գն­դա­պե­տի հա­մար, ով, թքած ու­նե­նա­լով իր ծա­ռա­յո­ղա­կան պար­տա­կա­նու­թյուն­նե­րի ու զին­վո­րա­կան կա­նո­նադ­րու­թյան վրա, մի­ջոց­ներ ձեռք չա­ռավ ու ըն­թացք չտ­վեց իմ տեխ­նի­կա­կան եզ­րա­կա­ցու­թյա­նը, չպայ­քա­րեց, որ խոր­հր­դա­յին ռազ­մա­կան տեխ­նի­կան ա­պա­հով­ված լի­նի է­լեկտ­րո­նա­յին ո­րա­կյալ ու հու­սա­լի կոմպ­լեկ­տա­վո­րող սար­քե­րով, ին­չը իր ծա­ռա­յո­ղա­կան պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի հիմ­նա­կան «մեխն» էր: Են­թադ­րում եմ, որ պե­տու­թյա­նը տված վնա­սի, տեխ­նի­կա­կան բնույ­թի հան­ցա­գոր­ծու­թյու­նը, դի­վեր­սիան, սա­բո­տա­ժը (բնու­թագ­րեք՝ ինչ­պես կցան­կա­նաք) չկան­խե­լու ու այդ­պի­սով «Տրան­զիս­տո­րի» ղե­կա­վա­րու­թյա­նը մա­տու­ցած «ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի» դի­մաց գն­դա­պետ Ի­նո­զեմցևը և փոխ­գն­դա­պետ Սու­խո­րու­կո­վը պատ­կա­ռե­լի կա­շառք ստա­ցան, այլ կերպ հնա­րա­վոր չէ բա­ցատ­րել նրանց հա­մա­տեղ ան­գոր­ծու­թյու­նը, ա­վե­լի ճիշտ կլի­նի ա­սել, կո­լեկ­տիվ հան­ցա­գոր­ծու­թյու­նը, մի բան, ո­րը դժ­վար էր պատ­կե­րաց­նել ռուս­նե­րի մոտ, ո­րոնք, ի տար­բե­րու­թյուն հա­յե­րի, հան­ցա­վոր գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րը կա­տա­րում էին միայ­նակ, հաշ­վի առ­նե­լով, որ «խմ­բա­կա­յին» ո­րակ­ման դեպ­քում պա­տիժ­ներն ան­հա­մե­մատ խիստ են լի­նե­լու:
Հի­մա էլ մեր երկ­րում նման ի­րա­վի­ճակ է ձևա­վոր­վել, մեզ լսող չկա, գռ­փել ու շա­րու­նա­կում են գռ­փել: Օ­րի­նակ, ես պն­դում եմ, որ Հա­յաս­տա­նի տն­տե­սա­կան, քա­ղա­քա­կան ու սո­ցիա­լա­կան վի­ճա­կը կարճ ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծում կտ­րուկ բա­րե­լա­վե­լու հա­մար բա­վա­րար կլի­նի ի­րա­կա­նաց­նել Հե­րու­նու «Արև» և Հա­մա­զաս­պյա­նի «Եր­կր­նե­րի հե­լիո­ֆի­կա­ցիա­յի ծրա­գի­րը», մա­նա­վանդ որ դրանց ի­րա­կա­նաց­ման ֆի­նան­սա­կան հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րը ար­դեն կան՝ ի դեմս «Հա­յաս­տան» հիմ­նադ­րա­մում հա­վաք­ված 10 մի­լիոն դո­լա­րի, ո­րոնց զգա­լի մա­սը ուղղ­վե­լու է Ար­ցա­խում ու Հա­յաս­տա­նի ե­րեք մար­զե­րում արևա­յին տեխ­նի­կա­յի զար­գաց­մա­նը: Այդ գու­մար­նե­րը կուղղ­վե՞ն ար­դյոք մեր, բուն հայ­կա­կան ծագ­մամբ ծրագ­րե­րի ի­րա­կա­նաց­ման ուղ­ղու­թյամբ, կար­ծում եմ` ոչ, ո­րով­հետև ար­դեն հայտ­նի է այն «քայ­լող» կազ­մա­կեր­պու­թյու­նը, ո­րը պետք է ստա­նա այդ գու­մար­ներն ու ծախ­սի ֆո­տո­վոլ­տա­յին սար­քե­րը ձեռք բե­րե­լու և Հա­յաս­տա­նում տա­րա­ծե­լու հա­մար՝ ի նպաստ չի­նա­կան պրո­ֆի­լա­յին ըն­կե­րու­թյուն­նե­րի ծաղկ­ման ու բար­գա­վաճ­ման: Իսկ մեր ծրագ­րե՞­րը... նրանք կս­պա­սեն, կս­պա­սեն այն­քան ժա­մա­նակ, մինչև Հա­յաս­տա­նում կհաս­տատ­վի հայ­րե­նա­սեր ու­ժե­րի իշ­խա­նու­թյուն, ա­ռաջ կգան երկ­րի հոգ­սե­րով ապ­րող, երկ­րի շա­հը գի­տակ­ցող, հայ­րե­նան­վեր մար­դիկ:
«Ի­րա­տե­սի» ըն­թեր­ցող­նե­րին ցան­կա­նում եմ ա­ռող­ջու­թյուն, համ­բե­րու­թյուն ու հա­վատ, որ 2020 թվա­կա­նին մենք կա­զատ­վենք այս ան­պի­տան իշ­խա­նու­թյուն­նե­րից, և կու­նե­նանք մարդ­կանց խն­դիր­նե­րը լու­ծող, ժո­ղովր­դի հոգ­սե­րին դար­ման ա­նող խոր­հր­դա­րան, նոր վար­չա­պետ ու նոր նա­խա­գահ: Աստ­ված մեզ օգ­նա­կան:
Վահան ՀԱՄԱԶԱՍՊՅԱՆ
Տեխնիկական գիտությունների դոկտոր, երկրների հելիոֆիկացիայի ծրագրի հեղինակ
Դիտվել է՝ 48881

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ

ԲեռնելԲեռնել

Ասում են...

. .

Տարածաշրջանային

Պետք է ճիշտ դիրքավորվել ու դիմանալ ևս որոշ ժամանակ՝ առանց թշնամուն կործանարար որևէ նոր զիջում կատարելու

Պետք է ճիշտ դիրքավորվել ու դիմանալ ևս որոշ ժամանակ՝ առանց թշնամուն կործանարար որևէ նոր զիջում կատարելու

Առաջիկայում Իրանի Իսլամական Հանրապետությունը դառնալու է միջուկային տերություն։ Այդ անխուսափելի զարգացումը շեշտակիորեն փոխելու է տարածաշրջանում տիրող աշխարհառազմավարական հաշվեկշիռը և ուժերի հարաբերակցությունը՝ հօգուտ Իրանի։ Հայաստանի Հանրապետությունը կարող է ստանալ կայուն և ապահով զարգացման առնվազն 10-20 տարի, քանի որ Իրանին պետք է լինելու ամրապնդել իր հյուսիսային սահմանների անվտանգությունն ու չեզոքացնել թուրանական սպառնալիքը։ Այս իրավիճակում Հայաստանն առանցքային դերակատարում և նշանակություն ունի։

Սոցցանցային գրառումներ

Ջվալդ բաց մի արա
Ջվալդ բաց մի արա

Բաժնի բոլոր նորությունները »

«Իրատես» թերթի արխիվից

Մեր կյան­քի հի­մերն ան­դունդ­ներն ըն­կան
Մեր կյան­քի հի­մերն ան­դունդ­ներն ըն­կան

Բաժնի բոլոր նորությունները »

Ծաղրանկարչի կսմիթ

«Ծո­վից ծով» Հա­յաս­տան խոս­տա­ցող իշ­խա­նա­վորն ու ծա­րավ հայը
«Ծո­վից ծով» Հա­յաս­տան խոս­տա­ցող իշ­խա­նա­վորն ու ծա­րավ հայը
2024 © Irates.am
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Մեջբերումներ անելիս ակտիվ հղումը Irates.am-ին պարտադիր է: Կայքի հոդվածների մասնակի կամ ամբողջական հեռուստառադիոընթերցումն առանց Irates.am-ին հղման արգելվում է: Կայքում արտահայտված կարծիքները պարտադիր չէ, որ համընկնեն կայքի խմբագրության տեսակետին: Գովազդների բովանդակության համար կայքը պատասխանատվություն չի կրում: Էլեկտրոնային հասցե՝ info@irates.am
ԲաժանորդագրվելԳործընկերներՀետադարձ կապ
.